Amerikan psikolojisinin babası sayılan William James’in yazdığı “Kendini Bil”, her dönemde üzerine farklı anlam ve önemler yüklenen “kendim” konusunu titiz bir çalışmayla, her yönden ele alan kitap, “kendim” hakkında kafalarda soru işareti bırakan birçok meseleyi masaya yatırıyor.
Filozof ve psikolog, William James, Amerikan psikolojisinin babası sayılan, ABD’de psikoloji eğitimi verilmesini öneren ilk isim sayılıyor. Amerikan Psikoloji Derneği’nin de kurucusu olan James, Charles Sanders Peirce ve John Dewey ile birlikte faydacılığın en önemli temsilcileri arasında yer alıyor. Kendi geliştirdiği radikal deneycilik isimli felsefi bakış açısıyla psikolojiye farklı bir yön veren James, Emile Durkheim, W.E.B. Du Bois, Edmund Husserl, Bertrand Russel, Ludwig Wittgenstein, Hilary Putnam ve Richard Rorty gibi sosyolog ve psikologları etkilemiş olan William James’in “Kendini Bil” adlı kitabı, Ketebe Yayınları Minyatür dizisinden Adem Beyaz çevirisiyle yayımlandı. Her dönemde üzerine farklı anlam ve önemler yüklenen “kendim” konusunu titiz bir çalışmayla, her yönden ele alan kitap, “kendim” hakkında kafalarda soru işareti bırakan birçok meseleyi masaya yatırıyor.
Öncelikle “kendim”i “ben”den ayırarak ikisinin farklı anlam içerdiğini belirten William James, bilinen kendim olarak adlandırdığı konuyu “Deneyimlediğim Kişilik yahut Kendim”, “Maddi Kendim” ve “Ruhani Kendim”, “Toplumsal Kendim” başlıklarıyla ele alıyor. Bu dört şemanın ayrı şekillerde bir araya gelerek esas “kendim”i oluşturduğunu ifade eden yazar, ibreyi “beden”e çevirerek beden üzerindeki “kendim”in kişisel ve toplumsal yansımalarını ortaya koyuyor. Burada “gözetme” konusunun altını özellikle çizen James, bunu somut bir tavra dönüştürmenin kişinin üzerindeki etkisine değiniyor. Kişinin içindeki farklı kişiliklerin çatışmasına uzunca bir yer ayırarak kişilikleri bir hiyerarşi içinde sokarak anlattıktan sonra “Bilen Kendim” bölümüne geçerek “ben”in içimizdeki “düşünür” olduğu savını öne sürüyor. Bu başlık altına egoyu, ruhu, farklı bilinç durumlarını sokan ve “bilen kendim”in hâllerini aktaran yazar, son olarak kişinin “kendini” sahiplenmesi, benimesmesi, dönüşmlerine ayak uydurması gibi konular hakkında çıkarımlar yapıyor.
“Kendimi bilmem bir düşünce akışı içerir; burada her bir düşünce bir “Ben” olarak kendinden öncekileri hatırlayabilir, onların bildiği nesneleri bilebilir, “kendimi” oluşturan unsurlar olarak bu nesnelerin belirli bir kısmını tercih edebilir ve son olarak diğerlerine nispetle bunları benimseyebilir. Dolayısıyla “kendim”, nesnel açıdan bilinmesi gereken durumların amprik bir toplamıdır. Onları bilen Ben bir toplam olamaz; ancak psikolojinin onu Ruh gibi değişmez bir metafizik varlık ya da transandantal Ego gibi “zamanın dışında” bir ilke haline getirmesine gerek yok. Ben yalnızca anın düşüncesidir, her zaman hemen önceki düşünceden farklıdır ve o düşüncenin sahiplendiği her şeyi sahiplenir. Bu teoride yer bulamayacak hiçbir psikolojik deneyim olgusu yoktur; bu teori, en azından tüm metafizik hipotezlerinden vazgeçme ve önermelerini bilinç durumlarının gerçekliğine indirgeme erdemine sahiptir,” diyen William James, “Kendini Bil”de, “kendimiz”le ilgili ne varsa altını üstüne getirerek su yüzüne çıkarıyor ve bir anlamda dolaylı bir yüzleşme ortamı da sağlıyor.
- Kendini Bil – William James
- Ketebe Yayınları
- 80 sayfa
- Çeviri: Adem Beyaz
