Ekonomi, çoğu insana, hemen hemen çoğunluğun pek ilgisini çekmeyen, sadece ilgilenenlerin anlayabildiği, karmakarışık rakamlardan ve ekranlarda sürekli olarak grafik, analiz ve yorumlayıcıların yine kendileri gibi yorumculara hitap edermiş gibi ifadeler kullanarak anlattıkları bir takım anlaşılamayan verilerden oluşan bir karmaşaymış gibi gelir. Hakikaten de öyledir de, televizyon kanallarında, ekonomi bültenlerine denk geldiğinizde dikkatle ve ilgiyle, anlayarak bu haberleri seyrettiğinizi gönül rahatlığıyla söyleyemezsiniz galiba. İlgi veya uzmanlık alanı olmadıktan sonra, çoğu kişinin pek uzak durduğu konuların başında gelir ekonomi. Halbuki ekonomi dediğimiz olgu, hayatımızın her anında ve bir o kadar da ilişkilerimize dahil bir konudur. Bunun bilincinde olmadan, aslında ekonomik verileri hazırlayanların kendimiz olduğunu bilmeden, yaşantımıza devam ediyoruz. Örneğin, herhangi bir perakende satış noktasından herhangi bir ürün satın aldınız. Bu ürünün üreticiye faydasından tutun da, tüketiciye faydası, aracı firmalara, son satış kanalı olan perakendeciye faydasına herbiri günümüzde modern ekonominin dinamiklerinden birisi halindedir. Biz genellikle, marketten çikolatayı alırız ve yeriz. Bunun kendimize olan faydasından başka bir şeyi düşünmeyiz. Kim bilir, doğru olanı belki de budur.
Ha-Joon Chang, bizi, çoğumuzun korkuyla baktığı ekonomi dünyasına naif bir seslenişle davet ediyor. Güney Koreli bir iktisatçı olan Chang, kaleme aldığı Ekonomi Rehberi isimli kitabında, bu işlerle hiç alakası olmayan insanlara, ekonomi biliminin aslında rakamlardan ibaret olmadığını, işin içinde aslında çok iyi bildiğiniz ama tahmin edemediğiniz unsurların yer aldığını değişik örnekler ve herkesin anlayabileceği basit bir dille anlatıyor.
Ekonomi Rehberi, bu kitabı neden yazma gereksinimi hissettiğiyle, ekonomi dediğimiz bilimin neden önemli olduğuyla başlıyor ve aynı satırlar “Bu Kitabı Nasıl Okuyabilirsiniz?”gibi yazarından okuruna kitabıyla alakalı bir yönlendirme klavuzuyla devam ediyor. Yazarların çoğu, kitabının tamamıyla okunmasını ve anlaşılmasını ister değil mi? Chang öyle düşünmüyor, bu kitabı belki de ilgi çekici kılan şey de budur. Okuyucuya yeni bir okuma deneyimi sunuyor Chang. Diyor ki, bu kitabı okumaya ne kadar zamanınız var, ben de size ona göre bir okuma planı hazırladım! Verdiği yönlendirmelerle, kitabın tamamının en basit şekliyle ya da en karmaşık gibi duran bölümleriyle hazmetmemizi sağlayacak bir yönlendirici rolünü üstleniyor. Hakikaten, okurlar için çok ince bir düşünce değil de nedir?
Kitabın içeriği, tarihsel süreç içerisinde ekonomi biliminin gelişimini, insanlık tarihinin en önemli anlarıyla bağdaştırmak bir yana, süregelen gelişimlerin hangi yönleriylen nasıl sosyolojik ve psikolojik tepkimelere neden olduğunu, bu tepkimelerin toplum ve ekonomi biliminin içerisinde doğal olarak yer alan sermayedar ve devlet taraflarına nasıl etkilerde bulunduğunu, işlerin doğru ve eksiklik gitmesine rağmen, kapitalist dünyanın nasıl krizlerle boğuştuğunu, sebepleriyle ve Chang’ın kendi deyimiyle “ortaokul mezunu” olmamızın anlamaya yeteceği bir dille anlatıyor. Kapitalizm nasıl doğmuştur, nasıl gelişmiştir, sanayi devrimi neleri getirmiş, neleri doğurmuş, neleri yok etmiştir, kapitalizme alternatif olarak doğan sosyalizm nasıl doğmuş, nasıl uygulanmış ve nasıl çökmüştür, ekonomi nasıl büyür, üretim sistemleri nasıl gelişir, işçiler, çalışanlar geçmişten günümüze ne konumdadır, gayri safi milli hasıla, kişi başına düşen milli gelir, neoklasik yaklaşım, Avusturya Okulu, Keynesçiler, Marksistler, Klasikçiler, Kurumsalcılar… Ne kadar çok ve karışık gibi duran konu başlığı değil mi? Hepsini birden okuyunca öyle geliyor, evet ama Chang bunları öyle basit ve tarihsel süreç içerisinde öyle güzel bağıntılı şekilde anlatmış ki, çoğu kavramın aslında ne kadar bilindik şeyler olduğunu okuyunca anlıyor ve ekonominin ne kadar hayata dahil bir kavram olduğunu daha iyi anlıyorsunuz.
Chang’a göre, ekonominin konusu diğer ekonomi ile alakalı yazan iktisatçıların dediği gibi “Yaşam, Evren ve Her Şey” değildir. Ekonominin konusu sadece ekonomidir. Çünkü ekonomi, içerdiği dinamiklerle (üretim, iş gücü, dağıtım, mal ve hizmet üretme vb.) kendine özgü geniş bir alana sahip. Bu özelliğiyle ekonomi, söylenildiği gibi hayatın bir konusu değildir. Hayat, ekonominin doğal konusudur. İçinde bulunduğumuz her an ekonominin bir parçası olmaya ve onun devamlılığını sağlamaya bilinçli ya da çoğu kez bilinçsiz bir şeklide devam ediyoruz.
Peki bu süreç nasıl başladı, nasıl gelişti ve nasıl devam ediyor, edecek? Chang, bu süreçleri en başından itibaren ele alıp anlatıyor. Amaç herkese ekonomiyi anlatabilmek olduğu için, en temel kavramların açıklanmasıyla başlıyor işe. Kapitalizmden, maliyete, iç gücünden, piyasaya, rekabete, her gün gazetelerde rastladığımız hisse senedi, tahvil, hatta banknot gibi temel kavramları açıklıyor. Bu kavramlar nasıl doğuyor, nasıl bugünkü tanımlarına ulaşıyor? Devletler, tarih boyunca bu işlerin neresindeydi? Şu an neresindeler ve gelecekte neresinde olacaklar? Ekonomi nasıl “Kriz”e girer, nasıl olur da her şey yolunda gibi gözükürken hiç umulmadık olaylar silsilesi nedeniyle tüm dünyayı alt üst edebilen ve bizleri “teğet” geçtiğini söylesek bile doğal seleksiyon sonucu etkilenmemiz kaçınılmaz olan krizler oluşur? Bu krizler nasıl geçer ya da nasıl geçti, denilerek insanlar kandırılır? İşte tüm bunlar, tarihte yaşanılan örnekleri (Büyük Buhran, Petrol Krizleri, Mortgage Krizi vb.) sebepleri ve toplumsal sonuçları, analizlere girilmeden basit bir dille anlatılıyor Ekonomi Rehberi’nde. Ekonominin aslında bize anlatılandan çok farklı olduğnu, dünyada para yerine kullanılan devasa kayaların varlığını, ilk Amerika hazine bakanının bir düelloda Amerika başkan yardımcısı tarafından öldürüldüğünü ve bunlar gibi sayısız ilginç, ilginç olduğu kadar da gerçek bilgileri bizlerle buluşturuyor Ha-Joon Chang.
Chang’ın Ekonomi Rehberi, teoriden çok, ilgi duyan herkesin kolayca anlayabileceği oldukça basit dille kaleme alınmış bir ekonomi kitabı. Adam Smith’ten Karl Marx’a birçok tarihi aktörün geliştirip bugünlerine ulaşmasına ön ayak olduğu ekonomi bilimini, hepimiz için anlaşılır hale getiriyor Chang. Ekonominin rakamlardan ibaret olmadığını ve çoğunlukla da rakamlarla alakalı olmadığını anlamamızı sağlayan bu değerli kitap Mihriban Değerli’nin temiz çevrisi ve Say Yayınları etiketiyle raflardaki yerini almış ve okurunu beklemekte.
Ekonomi Rehberi
Ha-Joon Chang
Say Yayınları
Çeviri: Mihriban Doğan
Not: Bu yazı daha önce Aydınlık Kitap’ta yayınlanmıştır.
