İmparatorluklar, yalnızca güçlerinin zirvesinde değil, çöküş anlarında da konuşurlar. Her dönüşüm, bir şeyin kaybı ve başka bir şeyin doğuşudur. İşte Bizans İmparatorluğu Tarihi, bu çetin geçişlerin, zamanın taşlar arasına sakladığı sessiz kırılmaların ve görkemli yeniden yapılanmaların hikâyesi.
Oxford Üniversitesi tarih profesörü Charles William Chadwick Oman’ın kaleminden çıkan bu kapsamlı eser, Konstantinopolis’in kuruluşundan Türklerin Avrupa sahnesine çıkışına dek geçen süreci, tarihsel süreklilik ile değişim ekseninde titizlikle analiz ediyor. Oman, Bizans’ı sadece Roma’nın doğu uzantısı olarak değil, bizzat tarihsel bir özne olarak ele alıyor. Kitap, Roma İmparatorluğu’nun Doğu’daki mirasçısının hem bu mirası nasıl sürdürdüğünü hem de ondan nasıl ayrıldığını gözler önüne seriyor.
Batı Roma’nın M.S. 476 yılında çökmesiyle tarih sahnesinde tek başına kalan Doğu Roma, yani Bizans, bu yalnızlık içinde hayatta kalmayı, yeniden örgütlenmeyi ve kendine has bir uygarlık biçimi kurmayı başarmıştı. Oman’a göre bu başarı, sadece askeri ya da politik bir maharet değil; aynı zamanda kültürel, dinsel ve idari bir esneklik meselesidir. Pagan Roma’nın yasal mirasını korurken, Hristiyan inancını devlete içkin kılan Bizans, tarihte eşi benzeri görülmemiş bir melezlik yaratır. Bu yönüyle kitap, tarihsel süreklilik ile kültürel dönüşümün iç içe geçtiği eşsiz bir imparatorluk panoraması sunuyor okuruna.
Bizans tarihi, zaferlerden çok, krizlerin nasıl yönetildiğiyle hatırlanır. Oman da bu anlatı biçimini benimseyerek, anlatımını savaşlardan çok iç çatışmalar, taht mücadeleleri, mezhep kavgaları ve halk isyanları üzerine kurar. Nika Ayaklanması, ikonoklazm süreci, Latin işgali ve iç savaşlar, eserde yalnızca politik gelişmeler değil, aynı zamanda sosyal psikolojinin de yansımaları olarak ele alınır. Özellikle ikonoklazm meselesine yaklaşımı dikkat çekicidir. Oman, bu dönemi sadece bir dinî tartışma olarak değil, aynı zamanda Bizans’ın toplumsal dokusunu sarsan bir ideolojik savaş olarak görür. Bu tarihsel kırılmaların detaylı analizi, eserin klasik tarih kitaplarının ötesine geçmesini sağlar. Bizans’ın bir başka dikkat çekici yönü askeri başarılarının çoğunun stratejik diplomasiye dayanmasıdır. Bizans, silah gücünden ziyade, zekâyı, zamanlamayı ve bilgi birikimini silah olarak kullanan bir devletti. Charles Oman, bu çok katmanlı savunma mekanizmasını büyük bir ustalıkla açımlar. İmparatorluk, Batı ile doğu arasında bir tampon bölge olduğu kadar, her iki dünyanın bilgisini birleştiren bir arabulucuydu. Kitap, bu sentezin nasıl bir politik varlık yarattığını detaylı bir biçimde resmeder.
Eserin kalbinde şüphesiz Konstantinopolis var. Sadece coğrafi değil, aynı zamanda ideolojik ve ruhani bir merkez olarak betimlenen bu şehir, hem imparatorluğun hem de eserin sinir uçlarını belirler. Oman, bu şehri bir başkent olarak değil, yaşayan bir organizma gibi işler. Konstantinopolis’in surları, limanları, sarayları, kiliseleri ve halkı; imparatorluğun yükseliş ve çöküşlerini bir arada taşır. Bizans’ın uzun ömrünün sonuna yaklaşıldığında sahneye çıkan Türkler, yalnızca yeni bir güç değil, aynı zamanda eski dünyanın kırılma noktasıdır. Oman, Türklerin Anadolu’ya yerleşmesini, yalnızca askeri bir gelişme olarak değil, bir medeniyet değişimi olarak yorumlar. Bu noktada eserde hem objektif hem de Batı-merkezli tarih anlayışından izler taşıyan bir dil görülebilir. Ancak eserin yazıldığı dönemin tarih yazımı anlayışı göz önüne alındığında bu yaklaşım anlaşılırdır.
Bizans İmparatorluğu Tarihi, geçmişin sadece geride kalan bir bilgi değil, bugünü anlamak için yaşayan bir araç olduğunu gösteren bir metin. Charles William Chadwick Oman, Bizans’ın tarihini anlatırken, aslında imparatorluk fikrinin ne denli kırılgan ama aynı zamanda dirençli olduğunu da gösteriyor. İmparatorluklar da insanlar gibidir: doğar, büyür, çatışır, dönüşür ve yok olmaz; biçim değiştirir. Bugün, Avrupa’nın kültürel kodlarında, Ortadoğu’nun siyasal kimliğinde, İstanbul’un taşlarında Bizans hâlâ konuşur. Oman’ın eseri de işte bu sesi duymayı bilenler için, yalnızca bir tarih kitabı değil, bir anlam atlasıdır.
- Bizans İmparatorluğu Tarihi – Charles William Chadwick Oman
- Say Yayınları
- 280 sayfa
- Çeviri: Ekin Duru
