Yunan edebiyatı; coğrafyasının, tarihinin ve halkın sosyal karakteristik özelliklerinin bize yakınlığı, kültürlerinin benzerliğiyle olsa gerek ülkemiz okuyucularının her zaman ilgi duyduğu edebiyat coğrafyalarından birisi olmuştur. Antik Yunan klasiklerini bir yana bırakırsak, özellikle Nikos Kazancakis’in “Aleksi Zorba”, “Yeniden Çarmıha Gerilen İsa” isimli romanları veya “El Greco’ya Mektuplar” isimli otobiyografik öğeler taşıyan yapıtı son dönemde rağbet gören eserlerden bazı örnekler. Yunan edebiyatı, Türk edebiyatına benzer şekilde yalnızca roman ya da inceleme eserleri ile değil, aynı zamanda şiirleriyle de kendisinden söz ettiren bir edebiyat ülkesi. Daha önce Erman Gören tarafından Yapı Kredi Yayınlarından çıkan “Homerosçu İlahilerden Pindaros’a Arkaik Yunan Şiir Antolojisi” isimli eser belirli bir ilgi uyandırmıştı. Hatta bu şairlerin bir kısmı bizim coğrafyamızda bir dönem yaşamaları nedeniyle, yaşam hikâyeleri itibariyle de meraklı okuyucuları kendisine çekmişti. Bu durum Homeros ya da Heredot gibi antik dönem sanatçıları için geçerli olmakla birlikte, aynı zamanda çağımız yazarları için de böyle.
Yolunuz bir gün Urla/İskele tarafına düşürse, çağdaşımız Yorgo Seferis’in 1914 yılına kadar kaldığı evini görmeden dönmeyin. Zira Seferis çocukken, Venedik/Girit Rönesansının ünlü “Erotokritos” adlı romantik destanını, bu destanı saatlerce ezbere okuyan balıkçılardan ilk kez burada, Urla’da duyduğunu belirtmişti. Bu bilgi de olmak üzere, şayet Yunan modern şiirine ilginiz varsa, şiir incelemeleri üzerinde yetkin bir yazar ve akademisyen olan Cevat Çapan‘ın Kırmızı Kedi Yayınlarından bu ay çıkan “Çağdaş Yunan Şiiri Antolojisi” kitabını mutlaka edinmelisiniz. Bu kitabın ilk yayınlanma tarihi 1982 ve yayınevi ise şu an malesef faaliyette olmayan, nitelikli eserleri bir dönem okuyucularla buluşturan Adam Yayınları. Dolayısıyla ancak belki sahaflarda bulabileceğiniz bu yetkin esere ulaşmak günümüz şiir severleri için büyük bir şans. Ancak her ne kadar kitap tür olarak yayınevi tarafından şiir kitabı olarak lanse edilmiş ise de, bu tür olarak şiir kitabından çok daha ötesi. Zira, Cambridge Üniversitesi İngiliz Edebiyatı Bölümü de dahil bir çok nitelikli okulda eğitim gören, Türkiye’nin yetkin öğretim üyelerinden Cevat Çapan bu eserinde akademik bilgisini de okuyucuya yansıtarak yaklaşık beş sayfalık önsözünde Çağdaş Yunan şiirinin temel özelliklerini tarihsel veriler ışığında sunmuş. Bu bilgiler arasında, Yunan şiirinin gerçek kimliğine kavuşmasında ilk aşamanın Yunan toplumunun 1828 yılında bağımsızlığına kavuşması olarak görülmesi, ilk dönem sorunlarından en önemlisinin, kimi zamanlar ülkemizde de sorun teşkil eden aydın dili ile halk dili arasında dilemmanın şairler üzerindeki etkileri ya da Sikelianos, Kazancakis, Seferis ve Ritsos gibi şairlerin bir taraftan ulusal geleneklerden beslenirken, bir yandan da çağdaş dünyanın karmaşık sorunlarına ilgi duyması olarak gösterilebilir. Gerçekten de eserde yer alan şairlerin, Yunan mitolojik, tragedya sanatından sıklıkla beslenmekle birlikte, bir yandan da savaş ve ırkçılık karşıtlığı gibi çağdaş duyarlılıklara da sahip olduklarını görmekteyiz. Yalnızca yerel öğelere saplanmamalarında Kavafis, Sikelianos, Yorgo Seferis, Sinopulos gibi yazarların bir şekilde Yunan coğrafyasından ayrılmalarının etkisini de Çapan özellikle değinmiş. Önsözde temas edilen diğer bir önemli nokta da, şiirin bugün Yunan toplumunda büyük ilgi gören, canlı bir edebiyat türü olarak görülmesidir. Çapan’a göre bu yaygın ilginin sebeplerinden birisi de, Theodorakis ve Hacıdakis gibi halkın sevgisini kazanmış bestecilerin katkısı ile Seferis, Ritsos ve Elitis’in büyük yazınsal değeri olan şiirlerinin bu bestecilerin ezgileri eşliğinde plak olarak kahvelerde, gazinolarda çalması, sokaklarda halk türküleri gibi söylenmeye devam etmesi olarak gösterilmiş.
278 sayfalık antolojide, Konstantinos Kavafis, Angelos Sikelianos, Nikos Kazancakis, Konstantinos Karyotakis, Yorgo Seferis, Yorgo Temelis, Dimitrios Antoniu, Yannis Ritsos, Aleksandros Matsas, Nikos Engonopulos, Odisseus Elitis, Nikos Gatsos, Takis Sinopulos, Miltos Sahturis, Eleni Vakalo, Manolis Anagnostakis, Titos Patrikios, Athena Papadaki ve Yannis Varveris‘in yaşam öyküleri ve fotoğrafları eşliğinde nitelikli eserlerinden, yine Cevat Çapan’ın eşsiz, neredeyse yeniden sanat yaratımı olarak nitelendirilebilecek güzel çevirileri eşliğinde örnekler verilmiş. Eserde özellikle Türk okuyucularının da çok iyi tanıdığı Kavafis, Seferis ve Ritsos’a diğer şairlere nazaran daha fazla şiirleri ile yer ayrıldığını görmekteyiz. Antolojide, Yunan edebiyatının gönenç sebeplerinden birisi olan Nobel Edebiyat ödüllerinin Yorgo Seferis ve Elitis tarafından alınması ya da Titos Patrikios’un Uluslararası Nazım Hikmet Şiir Ödülü jüri üyeliğinin bulunması gibi içimizi açan bilgiler bulunmakla birlikte, Manolis Anagnostakis’in siyasal görüşleri ve etkinlikleri nedeni ile askeri mahkeme tarafından önce idama mâhkum edilip, akabinde uzun mühlet infazının bekletilerek 1948-1951 yılları arasında hapiste bırakılması yahut Karyotakis’in genç yaşta, Preveze’de intiharı gibi üzücü, çokça bilinmeyen hayat hikayelerini de bulacaksınız. Karyotakis, esere alınan “İdeal İntiharlar” isimli şiirinde şu iç acıtan;
Artık her şey bitti. İşte bırakılan not
gerektiğince kısa, anlamlı ve yalın,
aldırışsız ve bağışlayıcı
okuyup ağlayacaklar için
dizeleriyle tıpkı edebiyatımızda Beşir Fuad örneğindeki gibi intiharının habercisi bir şiirle göçüp gittiğini görürüz. Bununla birlikte kitap bitince istemsiz kulaklarınızda,
Kavafis’in
-Neyi bekliyoruz böyle toplanmış pazar yerine?
Bugün barbarlar geliyormuş buraya,
Karyotakis’in;
-Bulutların dağıldığı yerde gökyüzü Pegasus’un kanadı,
Partenonun yazgısı kadar aydınlık;
sözlerini ya da bizim halk müziği yapıtlarımıza benzer tınıları duyacağımız Nikos Gatsos’tan “Duyarlı Haydut” şiirinde;
-Yarın sürüklerse beni ipe
canım anam garip anam anacığım,
biliyorum kim yaş döker ardımdan
damla damla o koca gözlerinden
canım anam garip anam anacığım
dizeleri yankılanacak, hem de bir çok nitelikli başka örneklerle.
Üstelik bu antoloji bize yalnızca tarihsel ve mitolojik öğelerle bezeli, poetik/estetik değer kazanımına katkı sunmakla kalmayacak, aynı zamanda bir kısmının ayağı buralara değmiş, bize çok benzeyen müzik ve şiir geleneğine sahip bir ülkeyi, modern Yunanistan’ı tanımak için de bir vesile olacak. Hem de bilgilendirici mahiyeti, Yunanistan mavi tonlu kapağı ve şiir çevirileriyle de yetkince, okunulası niteliğiyle…
- Çağdaş Yunan Şiiri Antolojisi – Cevat Çapan
- Kırmızı Kedi Yayınevi – Şiir
- 278 sayfa
