Fosil isimler bugün kullandığımız sözcüklerde ya da söz birliklerinde yer alan, eskiden bağımsız olarak kullanıldıkları hâlde artık gündelik dilde tek başlarına kendilerine yer bulamayan sözcüklerdir. Birkaç örnekle anlatırsak iğrenmek sözcüğünün anlamını elbette biliyoruz; ama bu fiilin tabanındaki iğ kullandığımız bir sözcük mü? Beklemek bildiğimiz, kullandığımız bir sözcük; peki ya bek?
Pek çok dilde olduğu gibi Türkçe de fosil kelimelerle doludur. Her gün yürüdüğünüz yolda bir fosil taşına rastlamak gibi, gündelik dilde sıklıkla kullandığınız bazı fiillerin tabanında fosil isimler bulabilirsiniz.[1]
Testimizle fosil kelimelerle tanışıp artık sözcüklere bir arkeolog gözüyle bakmaya başlayabilirsiniz!
(yanlış şıklardaki bazı sözcükler ve anlamları uydurulmuştur!)
[1] İkileme, deyim, atasözü, tekerleme gibi kalıplaşmış sözlerdeki fosil kelimeler için bk. Gülcan Çolak (2017). Türkçede Fosil Kelimeler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
1: Böbürlenmek fiilinin tabanındaki Farsça böbür-bebr ne demektir?
2: “türük kagan ötüken yış olursar ilte buŋ yok”¹ Orhon Yazıtlarında kullanıldığı hâlde bugün bunalmak fiilinin tabanında fosilleşen bun ne demektir?
Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK.
3: “Ḳalın Oğuzuŋ gelini ḳızı bezenen çağda”² Dede Korkut Kitabında da kullanılan bezemek “süslemek” fiilinin tabanındaki fosil isim hangisidir?
Ergin, M. (1997). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: TDK Yay.
4: “Ağırdır kalkmıyor yükümün tayı / Demirdir çekilmez feleğin yayı / Aradım cihanı nazlı yâr deyi / İl içinde olan sözden usandım”³ Karacaoğlan'ın şiirinde de geçen ve dayamak fiilinin tabanındaki fosil isim day-tay ne demektir?
Karaer, M.N. (2013). Karacaoğlan Hayatı ve Bütün Şiirleri. İstanbul: Dergâh Yay.
5: İğrenmek fiilinin tabanında fosilleşse de Anadolu ağızlarında “İnsana bir iğ girmeye görsün, kolayca çıkmaz”4 cümlesindeki gibi kullanılan iğ ne demektir?
Derleme Sözlüğü VII. Cilt (1993). Ankara: TDK Yay.
6: Dîvânu Lugâti't-Türk'teki Üdig otı tutunup / Öpke yürek kagrulur “Özlem ateşi tutuşursa bundan kalp, akciğer ve çevresi kavrulur” şiirinde de geçen kavrulmak fiilinin tabanında hangi fosil isim vardır?
Ercilasun, A.B., Akkoyunlu, Z. (2015). Dîvânu Lugâti't-Türk. Ankara: TDK Yay.
7: Kıskanmak fiilinin tabanındaki kıs-kız ismi Türkçenin tarihî dönemleri boyunca hangi anlamda kullanılmamıştır?
8: “Her kimüŋ cânında varsa göz kulak / Hak yolında ol uyandı oldı sak” Âşık Paşa'nın Gârîb-nâme'sinde de kullanıldığı görülen saklamak fiilinin tabanındaki fosil isim sak ne demektir?
Yavuz, K. (2000). Âşık Paşa, Garîb-nâme. İstanbul: TDK Yay.
9: “Ey kullarım, meni mü aldayur siz?” Türkçenin tarihî dönemlerinde aldamak olarak da kullanılan, bugünse aldanmak ve aldatmak biçimlerinde sıkça kullandığımız fiillerin tabanındaki fosil isim al Eski Türkçede ne demekti?
Eckmann, J. (2014). Nehcü'l-Ferâdis, Uştmahlarnıng Açuk Yolı (Cennetlerin Açık Yolu). Ankara: TDK Yay.
10: Bellemek “öğrenip akılda tutmak” fiilinin tabanındaki fosil isim belin anlamı nedir?
Share your Results:
Kaynak olarak kullanılan kitap:
