Nicola Daly
Bir dile atfettiğimiz değeri belirleyen çok sayıda faktör vardır. Bazı diller kulağımıza daha hoş gelir, bazılarını daha kolay ya da daha analitik buluruz. Bu algılarımız, söz konusu dili konuşan insanlara ve dilin konuşulduğu bölgeye dair tutumumuzdan etkilenir.
Diller arasındaki statü farkının izlerini iki dilli çocuk kitaplarında görebiliriz. Bu yazıda, Maoricenin (Yeni Zelanda yerlilerinin konuştuğu dil) iki dilli çocuk kitaplarında nasıl yer aldığını ve iki dilli kitaplardaki temsil biçiminin dilin mevcut statüsünü nasıl değiştirdiğini inceliyorum.
Dilin temsili
Bir toplumdilbilimci olarak, iki dilli çocuk kitaplarında dillerin nasıl temsil edildiğiyle ilgileniyorum. Bu temsil biçimleri, dile yönelik mevcut tutumları yansıtmakla kalmıyor, bu tutumların ileride nasıl şekil alacağını da etkiliyor.
İster hikâye olsun ister kurgu dışı bir metin, çocuk kitabında yer alan azınlık dilleri özel bir işlev üstlenebilir. Azınlık dilinin temsil edilme biçimi, okurların bu dile biçtiği değeri artırabilir ve onları bu dili daha fazla kullanmaya teşvik ederek dilin yaşamasına katkı sağlayabilir.
Dillerin çocuk kitaplarındaki temsil biçimlerini araştırmak için, mevcut dil hiyerarşini tersine çeviren bazı Maorice-İngilizce çocuk kitaplarının dilsel görünümlerini (linguistic landscape) inceledim. Dilsel görünüm, farklı dillerin kamusal alanlardaki görünürlüğünü ifade eden bir terim. Ben burada bu terimi, bir kitapta yer alan farklı dillerin kitap içinde nasıl ve ne kadar yer tuttuğunu belirtmek için kullanıyorum.
Diller arasındaki hiyerarşi, herhangi bir toplumda yer eden, bir dilin diğerinden daha itibarlı olduğu fikriyle ilişkili. Dilsel görünüm ve dil hiyerarşisi kavramlarından, çocuk kitaplarında farklı dillerin nasıl temsil edildiğini karşılaştırırken yararlanıyorum. Bu karşılaştırma için üç soru soruyorum: Kitapta hangi dil daha önce verilmiş, hangi dile ait metin için daha büyük font kullanılmış ve hangi dille daha fazla bilgi sunulmuş. Bu üç faktörün, dillere atfedilen prestijin bir göstergesi olduğunu ve okurlara üstü kapalı şekilde, daha önemli görülen dili işaret ettiğini düşünüyorum.
Hiyerarşileri altüst etmek
Yeni Zelanda’nın yerel dili Maorice resmî dil statüsünde, fakat çok az insan bu dili konuşuyor (toplam nüfusun yüzde 3,73’ü, Maori halkının yüzde 21,3’ü). Yine de bazı iki dilli çocuk kitaplarında, metin sıralaması ve font büyüklüğü bakımından, önceleniyor.
Çocuk kitaplarının işlevi genelde küçümsenir, fakat bazı iki dilli kitaplar statükoyu yerle bir ederek alternatif bir dil hiyerarşisi sunabiliyor.
Mesela Kākahu – Getting Dressed [Giyiniyorum], bağımsız bir yayıncının, çocukları Maorice konuşmaya teşvik etmek için yayımladığı seride yer alan bir karton kitap. Kapakta kitabın Maorice ismi (Kākahu) İngilizcesinden (Getting Dressed) daha büyük yazılmış. İç sayfalarda da Maorice farklı yollarla öne çıkarılmış: Maorice metin İngilizce metinden önce, daha büyük fontla ve kalın basılmış.
Waitangi Ruhu¹ olarak tercüme edebileceğimiz Te Wairua o Waitangi de bağımsız bir yayıncının hazırladığı seriye ait bir kitap. Sharon Holt’un hazırladığı kitap, İngilizce konuşulan sınıflarda Maoricenin de kullanılması için öğretmenlere kaynak sağlıyor ve bunu şarkılar aracılığıyla yapıyor.
Kapakta (ve Te Reo Singalog serisinin diğer kapaklarında) kitabın ismi sadece Maorice, hem de diğer yazıların aksine parlak ve renkli basılmış, ayrıca kapaktaki İngilizce yazılardan farklı olarak daha büyük ve kalın.
Kitabın başında yayıncının notu, şarkı sözlerinin çevirisi ve öğretmenler için ders notları İngilizce; fakat ana metin sadece Maorice basılmış. Arka sayfalarda da şarkı sözleri, gitar akorlarıyla birlikte, sadece Maorice verilmiş. Kitabın yanında bir de şarkı CD’si var, onun da başlığı sadece Maorice yazılmış.
Çocuk kitaplarının gücü
Dillerin prestijini etkileyen çoğu faktör birbiriyle ilişkilidir; dilin değersiz görülmesi, insanları o dili daha az kullanmaya sevk eder, nihayetinde bu süreç dilin ölmesiyle bile sonuçlanabilir.
Bahsettiğim iki kitap, çocuk edebiyatında sık rastlanmayan bir biçimin, bir azınlık dilini desteklemek için nasıl kullanılabileceğini gösteriyor. Hem çocuklar hem de yetişkinler, bu kitapları okuduklarında ya da dinlediklerinde, örtük ön bilgilerine rağmen, hangi dile daha fazla prestij atfedildiğini göreceklerdir. Böylece dile ilişkin tutumları değişecek, bu da kabul edilen dil hiyerarşisini yerle bir edecektir.
¹ Yeni Zelanda’nın kuruluş belgesi olarak da kabul edilen Waitangi Antlaşması’nın imzalandığı gün (6 Şubat 1940) Waitangi Günü adıyla millî bayram olarak kutlanmaktadır.
*The Conversation’dan alınmıştır.
