Tarihçi Ümit Doğan’ın yazdığı “Yıldız Sarayı’nın İçki Defteri”, Türk kültürünün kadim tartışması içki meselesini konu edinirken, Gaznelilerden başlayıp Osmanlı padişahlarına kadar gelen içki ve eğlence kültürünü masaya yatırıyor. Ancak kitap esasen Osmanlı tarihinin içkiyle münasebeti en fazla olan padişahı II. Abdülhamid döneminde içkinin “gizemini” çözmeyi amaçlıyor.
“Alkollü içkilerin yapımı ve tüketilmesinin tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. Alkollü içkilerin tarih boyunca pek çok hükümdarın sofrasında ve işret meclisi denilen eğlence toplantılarında özel ve önemli bir yer işgal ettiği görülmektedir. Bu içkiler arasında en çok tercih edilen ise şüphesiz ki şarap olmuştur. İslam dininin açıkça yasaklamasına rağmen şarabın Türk-İslam devletlerinin saraylarında önemli bir yere sahip olduğu pek çok kaynakta belirtilmiştir. Türk-İslam hükümdarlarının şarap içmelerini eski İran geleneğiyle açıklayan Halil İnalcık’a göre bu geleneğin temsilcisi olan İranlı bürokratların devlet bünyesinde yer alması Türk devlet adamlarını da etkilemiş ve içki geleneği Türk-İslam hanedanlıkları tarafından asırlar boyu sürdürülmüştür. İslam öncesinde bölgeye hükmeden Sasani geleneğinden gelen musiki, şiir ve şarap; işret meclisinin olmazsa olmaz bir gereği olarak kabul edilmiş; Anadolu Selçukluları, Türk beylik ve saltanatlarında bu şekliyle sürüp gitmiştir.”
Tarihçi Ümit Doğan, Destek Yayınları etiketiyle yayımlanan “Yıldız Sarayı’nın İçki Defteri” kitabına bu notu düşerek başlamış ve henüz başlarken de tartışmaya son noktayı koymuş.
İçki, Ümit Doğan’ın da dolaylı olarak bahsettiği gibi asırlar boyunca Türklerin sofrasından eksik olmamış. Bu durum Türkiye Cumhuriyeti özelinde sosyolojik olarak laik-dindar kapışmasının mezesi yapılsa da mevzu bahis tartışmada atlanılan hep şu olmuştur: İçki, sadece saray tebaasını eğlendirmekle kalmamış, aynı zamanda yine Doğan’ın belirttiği gibi o sofralarda konuşulan hayati meselelere de eşlik etmiştir. Ve ayrıca da içkinin kültürel tarafı da yine Türk sofralarının el üstünde tutulmuştur. “Sofra adabı” dediğimiz hikâyenin kökeni de ta o zamanlara kadar gitmektedir. Ancak bu paragrafın girişinde yazdığım üzere içki; Türkiye’nin sosyopolitik vaziyetine göre başka meselelerle ilişkilendirilerek “yaşam tarzı” konusunun ana gündem maddesi olmuştur. İşte Ümit Doğan’ın “Yıldız Sarayı’nın İçki Defteri” kitabı, bu tartışmalara bir son vermek, belki de IV. Murat’tan sonra olumlu veya olumsuz anlamda içkiyle adı en çok haşır neşir edilen II. Abdülhamid döneminde konu etrafında dönen tartışmaları nihayete erdirmeyi amaçlıyor.
“Yıldız Sarayı’nın İçki Defteri”nin çıkış noktası, kısa süre önce Türk Tarih Kurumu eski başkanı Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu’nun paylaştığı, II. Abdülhamit döneminde Yıldız Sarayı’nda içki içilip içilmediğini açıkça ispatlayan bir belgeymiş. “Valide Sultan Tarafından Satın Alınması İstenen Yiyecekler ve İçecekler” başlıklı bu tek sayfalık belgede Yıldız Sarayı’na alınacak içkilerin listesi de yer alıyormuş. Ümit Doğan’ın buradan hareketle ulaştığı bir başka belge ise malumun ilanı niteliğindeymiş. Doğan’ın sözleriyle aktaralım:
“Bizim ulaştığımız belge ise, konu ile ilgili tartışmalara son verecek ve itiraz kabul etmeyecek nitelikte. Söz konusu belge1883-1885 yılları arasında Yıldız Sarayı’na sipariş edilen içkilerin kaydedildiği 164 sayfadan oluşan bir defter. Hazine-i Hassa-i Şahane Matbah-ı Amire, yani saray mutfağının defteri diyebileceğimiz bu belge Osmanlı Arşivi Yıldız Evrakı’nda “Saraya Alınan İçkilerin Kayıt Defteri” başlığı altında ve 26826 numarada kayıtlıdır.”
“Yıldız Sarayı’nın İçki Defteri” üzerine buraya kadar yazdıklarım içki ve Yıldız Sarayı etrafında dönen ve bitmek bilmeyen tartışmalar üzerineydi. Ancak Ümit Doğan kitabında içkinin Türk kültüründeki yerini sadece bu tartışmayla sınırlandırmamış. İki bölüme ayırdığı kitabın ilk kısmında Gazneli Sultanlarından başlayıp Osmanlı padişahlarına kadar devam eden şarap ve eğlence kültürünü ele almış. Sofraların kuralları, masadaki muhabbetler, edep adap, anılar ve örneklerle Türklerin içkiyle olan münasebetini masaya yatıran Ümit Doğan, ikinci kısımda ise Abdülhamid’in içki meselesiyle ilgili tartışmalarına geniş yer vermiş. Son olarak da ve belki en önemlisi de Doğan’ın saraya alınan içkilerin kayıt defterlerini sunmuş.
“Yıldız Sarayı’nın İçki Defteri”, titiz bir araştırmayla kaleme alınmış. Bunun yanında gerçek belgelere, detaylı açıklamalara ve örneklere yer verilmesiyle Türk kültürünün içkiyle ilişkisine belki de ilk kez bu kadar yakından bakan bir çalışma ortaya çıkmış. Ve yıllardır süregelen tantanaya da son noktayı koymuş…
- Yıldız Sarayı’nın İçki Defteri – Ümit Doğan
- Destek Yayınları
- 176 sayfa
